NSM - Anatomia znaczenia

Studia filologiczne mają to do siebie, że poza samym językiem i jego zawiłościami poznajemy również wiele innych tematów i konceptów związanych z literaturą i historią. Wśród nich znajduje się przez jednych uwielbiane, przez innych znienawidzone - językoznawstwo *słychać pioruny w tle*

Nie jest to łatwa dyscyplina, jednak odpowiednio zaprezentowana potrafi zafascynować jak mało co. Miałam to szczęście na studiach magisterskich, że pani doktor prowadząca zajęcia była pasjonatką tematu i opowiadała o wszelkich strukturalistach, metaforach językowych, kognitywistach i innych polach leksykalno-semantycznych w nadzwyczaj urzekający sposób, dzięki czemu nasiąknęłam tą ciekawością skierowaną w stronę języka.

Jedne z najbardziej interesujących zajęć dotyczyły NSM - Naturalnego Metajęzyka Semantycznego. Zamiast rozpisywać się na starcie i odstraszać wszystkich, którzy dotarli aż do tego momentu, podam przykład:

mówię: chcę, żebyś zrobił X
mówię to, bo chcę, żebyś to zrobił
myślę, że musisz to zrobić z tego powodu
myślę, że zrobisz to z tego powodu

Owszem, brzmi co najmniej dziwnie. Teoretycznie żadnych konkretów, jedynie zagadka, którą zamiast tej o istocie, która z rana na czterech nogach chodzi, w południe na dwóch, a na trzech pod wieczór, Sfinks mógłby zadać samemu Edypowi i tym samym uniknąć swojego tragicznego losu.

Przejdźmy teraz do konkretów. Co jeśli Wam powiem, że to jak najbardziej prawidłowa definicja pewnego słowa, która, co więcej, powinna być zrozumiała dla każdego, niezależnie od kultury, w której się wychował?

Za tym enigmatycznym skrótem kryje się bardzo ciekawy koncept stworzony przez prof. Annę Wierzbicką i rozwijany wraz z Cliffem Goddardem. Zakłada on, że w każdym języku, w każdej kulturze istnieje ograniczony zasób prostych i uniwersalnych słów, które są zrozumiałe też dla innych kultur. Aktualna lista zawiera 64 pojęcia pierwotne, które podzielone są na kategorie:

ja, ty, ktoś, coś, ludzie, ciało – elementy nominalne (substantiva)
rodzaj, część – substantiva relacyjne
ten, ten sam, inny – określniki
jeden, dwa, dużo, niektóre, wszystko – kwantyfikatory
dobry, zły – ewaluatory
duży, mały – deskryptory
wiedzieć, myśleć, chcieć, czuć, widzieć, słyszeć – predykaty mentalne
mówić, słowa, prawdziwy – mowa
robić, zdarzać się, ruszać, dotykać – działania, zdarzenia, ruch, kontakt
być, znajduje się, mieć – lokalizacja, istnienie, posiadanie
żyć, umierać – życie i śmierć
kiedy, teraz, przed, po, długi czas, krótki czas, przez jakiś czas, moment – czas
gdzie/miejsce, tutaj, nad, pod, daleko, blisko, strona, wewnątrz – przestrzeń
nie, może, móc, ponieważ, jeżeli – pojęcia logiczne
bardzo, więcej – elementy powiększające
tak jak – podobieństwo

Najciekawsze jest to, że w ten sposób powinniśmy być w stanie opisać dowolne słowo, koncept, niezależnie od tego jak bardzo zawiły by on nie był. Definicje oczywiście wydłużają się wprost proporcjonalnie do skomplikowania opisywanego fenomenu.

Chyba właśnie ten fakt najbardziej przykuł moją uwagę. Korzystamy z języków, które znamy, posługujemy się abstrakcyjnymi pojęciami, ale kiedy przyjdzie nam się zastanowić nad tym, co one tak naprawdę wyrażają, zaczynają się schody. Najłatwiej nam to zauważyć, gdy rozmawiamy z obcokrajowcem uczącym się naszego języka i nagle pada magiczna prośba: “wytłumacz mi, co tak właściwie znaczy to i to”, a my tylko uśmiechamy się niezręcznie i udajemy, że ktoś do nas dzwoni, byle tylko uciec od wstydu nierozumienia własnego języka.

Jakie jest Wasze zdanie na temat tego konceptu? Macie już pomysły na własne definicje z wykorzystaniem pojęć pierwotnych zaproponowanych przez Annę Wierzbicką?

Całą listę (s. 43) pojęć pierwotnych i analizę NSM można znaleźć w publikacji Weroniki Wojtanowskiej: https://jbc.bj.uj.edu.pl/Content/571436/NDIGOZ039995.pdf

Definicję natomiast zaczerpnęłam z prezentacji Anny Kozłowskiej: https://kozlowska.uksw.edu.pl/img/metodologia12.pdf